Tom (2013), czyli udręka samotności

tytuł oryginalny: Tom à la Ferme
reżyseria: Xavier Dolan

scenariusz: Xavier Dolan

muzyka: Gabriel Yared

produkcja: Francja, Kanada

gatunek: thriller, psychologiczny

Czasami wystarczy bardzo niewiele środków i słów, żeby stworzyć przenikliwe i intrygujące dzieło. Niektórzy twórcy są w stanie z mało skomplikowanej opowieści stworzyć istny spektakl uczuć i przez cały seans utrzymać widza z zapartym tchem. W „Zagubionej autostradzie” David Lynch ze zdumiewającą łatwością stopniuje napięcie, nadaje filmowi iście przerażającego klimatu i wciąga w niego widza. W „Tomie”, napisanym na podstawie sztuki Michela Marca Boucharda (współautor scenariusza) Xavier Dolan stosuje podobne zabiegi i choć dysponuje znacznie mniejszym dorobkiem, robi to równie wyśmienicie.

Tom (Xavier Dolan) po śmierci swojego partnera popada w depresję i nie może pogodzić się z tragedią. Postanawia pojechać do jego miasteczka rodzinnego, aby wziąć udział w pogrzebie. Zatrzymuje się na odludnej farmie należącej do matki (Lise Roy) i starszego brata (Pierre-Yves Cardinal) zmarłego kochanka. Kobieta okazuje się nieświadoma ich zażyłej relacji, a nawet orientacji seksualnej swojego syna.

Kilka lat temu niespełna dwudziestoletni i jeszcze mało doświadczony Xavier Dolan postanowił nakręcić swój pierwszy film o trudnej relacji syna z matką. Jak sam mówi, bał się, że główną rolę przyznano by komuś zbyt spokojnemu, dlatego wcielił się w nią sam. Oprócz tego zajął się niemal wszystkim, począwszy od pisania scenariusza i reżyserii. „Zabiłem moją matkę” wyprodukował z własnych funduszy. Stał się istną sensacją i zyskał ogromne uznanie. Dzisiaj zajmuje już honorowe miejsce w gronie najbardziej interesujących i wizjonerskich twórców. Jest niemal stałym gościem na festiwalu w Cannes, a jego kariera wciąż nabiera zaskakującego rozpędu. Do tej pory w swoim dorobku ma już pięć dzieł („Mommy” jeszcze bez premiery), które cechuje wiele wspólnych elementów, wszystkie prezentują się jednak naprawdę unikalnie.

Niektórzy doszukują się w filmach Dolana inspiracji i nawiązań do klasyków światowego kina. Sam skromnie przyznaje, że dopiero nadrabia zaległości w oglądaniu i pragnie po prostu wyrazić siebie. Nie waha się nawiązywać do wydarzeń z własnego życia i wykorzystywać znajome motywy. Bardzo często podejmuje tematykę seksualności, skomplikowanych relacji międzyludzkich czy problemów w rodzinie. Po seansie „Toma” dla mnie nie ulega już żadnej wątpliwości, że to twórca dojrzały, kompletny i wszechstronny. Okazuje się bystrym obserwatorem i cechuje go wyjątkowa wrażliwość. Swoim niebywałym wyczuciem estetyki i oryginalnością stylistyki sprawia, że każdy film okazuje się hipnotycznym i niezapomnianym przeżyciem. Nieustannie przykuwa uwagę, a seans gwarantuje niezliczony zasób wrażeń. Pomimo to, później pozostawia za sobą pewien niedosyt. Chciało by się zobaczyć więcej, czegoś tu chyba jednak zabrakło.

Xavier może się także pochwalić znakomitym talentem aktorskim. Na ekranie po prostu staje się daną postacią, wszystkie mają bowiem w sobie cząstkę jego samego. Kreuje je z niesamowitą dozą wiarygodności, ponieważ jak nikt inny potrafi je zrozumieć. Jako Tom daje dość powściągliwy, ale jednocześnie sugestywny i emocjonujący występ. Panuje nad każdym gestem i spojrzeniem, które ze zręcznością wykorzystuje, żeby ukazać całą gamę wewnętrznych przeżyć. Pod burzą rozczochranych blond włosów i w tak zupełnie innej roli wydaje się niemal nie do poznania. Cenię go za odwagę i szczerość oraz wierne dążenie ku osiąganiu kolejnych celów. Kanadyjczyk nie rozwleka się specjalnie nad prostą fabułą, co wyszło mu wcześniej nie najlepiej w „Na zawsze Laurence”, który trwa bite trzy godziny. Tutaj stawia przede wszystkim na emocje i nastrój, a na pierwszy plan wysuwa relacje Toma z bratem jego zmarłego partnera. Scenariusz nie jest skomplikowany, a tematyka nie wydaje się bardzo wyszukana, ale mimo to produkcja hipnotyzuje.

„Tom” udowadnia, że Dolan potrafi uniknąć schematyczności i nie ogranicza się do jednej konwencji. Nie pozwala się zaszufladkować jako reżyser dramatów i tym razem sięga po zupełnie inny gatunek – thriller psychologiczny. Pod wieloma względami jego najnowsze dzieło różni się zatem od poprzednich. Pierwszy raz akcja rozgrywa się w niemal odludnej okolicy i w niepokojącym otoczeniu. Gęsta i nieprzenikniona atmosfera tajemnicy jest odczuwalna nie tylko dla tytułowego bohatera, ale także widza. Fabuła okazuje się iście porywająca i przejmująca już od pierwszych minut. Akcja rozpoczyna się już mocnymi i zdecydowanymi dźwiękami, gdy bohater przemierza samochodem bezkresne pola. Od początku wydaje się bowiem, że niebezpieczeństwo wprost wisi w powietrzu. Mroczna farma, żyjący w obłudzie i skrytości mieszkańcy i odcięcie od świata zewnętrznego sprawią, że napięcie szybko sięga zenitu. Nic nie jest tutaj oczywiste, nie można przewidzieć, co się dalej wydarzy. Wydarzenia rozgrywają się powoli, ale najciekawsze wydaje się obserwowanie rozwijającej się toksycznej relacji między dwoma mężczyznami, która staje się dla Toma jakby sposobem na odkupienie za poniesioną stratę. Bardzo wymowną sceną, która szczególnie kipi emocjami jest ich wspólny taniec.

Niejednoznaczność przekazu i sensu filmu skłania do przemyśleń, ale również zmusza nas do zadania sobie pytania, co właściwie twórca chciał tutaj  pokazać. Czy poetycką oprawą audiowizualną nie próbuje przypadkiem ukryć banalności fabuły? I tak, i nie, choć opowieści z pewnością nie można określić mianem banalnej. Okazuje się poruszająca i głęboko oddziałuje na widza. Nie wątpię jednak, że osoby spragnione wartkiej akcji i przerażających scen mogą się zawieść albo nawet poczuć oszukanym. Xavier zwodzi w pewnego rodzaju pułapkę, manipulując z wykorzystaniem dostępnych środków artystycznych. Z niezwykłym pietyzmem dopracowuje najważniejsze detale i nie traci czasu na zbędne elementy. Minimalistyczna forma sprawia, że klimat staje się jeszcze bardziej przytłaczający i niepokojący. Brakuje mi tu nieco charakterystycznych ‘obrazkowych’ ujęć, które podziwiałam w „Wyśnionych miłościach”. Nadal jednak stosuje nowatorskie i często niebezpośrednie ujęcia. Gabriel Yared stworzył genialną ścieżkę dźwiękową, która doskonale współgra z treścią.

Odnoszę wrażenie, że twórczość Xaviera Dolana trafi tylko do wybranego grona odbiorców. Jest to bowiem ambitne i fascynujące kino niezależne. Niewątpliwie warto samemu po tę pozycję sięgnąć.

Ocena: 8/10